یکی از مبانی مهم برای دفاع از اسلام دفاع از شریعت است

عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی (ره) گفت: مهم‌ترین چالشی که اسلام با آن مواجه است و باید در مقابل آن دفاع کرد، دفاع از شریعت است.

به گزارش روابط‌عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، مشروع سخنان حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر ابوالفضل ساجدی عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در نشست تخصصی «بررسی انتقادی دیدگاه دکتر سروش در مسئله ذاتی و عرضی دین» را در ادامه می‌خوانید:

بحث ذاتی و عرضی مختص ایشان نیست، لکن ایشان به جهت ویژگی‌های که دارند و سعی می‌کنند بحث را از اصطلاحات خاص شروع کنند و در این بحث از کلمات ذاتی و عرضی استفاده کردند.

ذاتی و عرضی آن چیزی است که بقیه از آن به‌عنوان گوهر و صدف یاد می‌کنند و با آن­ها تفاوتی ندارد. ذاتی و عرضی شاید بیشتر مورد جالب‌توجه باشد. البته ایشان بحث را بر اساس آن دو وجه پیش می‌­برد. منظور از این ذاتی و عرضی؛ منظور ذاتی باب ایساغوجی و ذاتی باب برهان نیست، بلکه معادل آن چیزی هست که در فلسفه دین و در کلام جدید به‌عنوان گوهر و صدف یاد می‌شود که برخی از شخصیت‌های دیگر از گذاشته تا کنون، از این واژه استفاده کردند و آموزه‌های دین را به دودسته تقسیم کردند: بعضی گوهر هستند و بعضی صدف هستند، ذاتی معادل گوهر و عرضی معادل صدف است. بحث گوهر و صدف در عصر حاضر یک بحث پرچالش و مهم‌ترین مسئله در فلسفه دین و کلام جدید است؛ لذا مهم‌ترین چالش نسبت به دین در سطح جهان که با آن مواجه هستیم، جایگاه شریعت است. یعنی مثلاً چرا نماز، روزه، حجاب، حج، خمس بپردازیم و… در واقع چرایی نسبت به شریعت است.

 آموزه‌های اسلام دودسته هستند یک‌دست اصول‌دین است و یک‌دست فروع دین است. بخشی از فروع دین مباحث اخلاقی و بخشی دیگر مباحث فقهی و حقوقی تعبیر می‌شوند که از آن به فروع دین یاد می‌کنند. در واقع اخلاق هم بخشی از فروع دین است. درست است که دین را به عقاید و احکام و اخلاق تقسیم می‌کنیم، ولی تقسیم دقیق این است که اخلاق هم جزء احکام است که احکام؛ قسمتی اخلاقی و بقیه احکام حقوقی یا فقهی است. آن چیزی از احکام اخلاقی را که همه دنیا و همه انسان‌ها می‌پذیرند، چون اخلاق ریشه در فطرت انسان دارد. گزاره‌های اخلاقی، گزاره‌هایی هستند که همه بر آن اشتراک نظر دارند؛ لذا آنچه که مورد چالش هست و بیشتر مواجه می‌شویم بخش احکام است؛ یعنی آن چیزهایی که به‌ظاهر در گزاره­های اخلاقی مثل دروغ و غیبت و تهمت و اینها نیست؛ بلکه نماز، حج، حجاب و احکام حقوقی و غیره و احکام خانواده مراد است. گوهر و صدف آن چه که مد نظرش هست شریعت به معنای احکام ویژه اسلام است. روشن‌فکران چه در داخل چه در خارج و رسانه‌های خارجی، آن چیزی را که بر آن سرمایه‌گذاری، احکام شریعت است که به سکولاریسم برمی‌گردد. سکولاریسم به معنی دنیا‌گروی یا دنیاگرایی و نفی ارتباط با آسمان است. سکولاریسم چندلایه دارد یک‌لایه آن در اویل انقلاب بیشتر رویش تأکید می‌کردند که نفی حکومت ولایت‌فقیه است. لایه بعد نفی حکومت اسلام است. در لایه بعد گفتند که اسلام حکم اجتماعی ندارد و اسلام دین فردی برای زندگی شخصی است و به اجتماع کار ندارد در لایه نهایی گفتند که اسلام اصلاً هیچ حکم فردی اختصاصی متفاوت از اخلاق ندارد؛ یعنی آنچه که فقها از آن به‌عنوان احکام یاد می‌کنند، اینها من‌درآوردی است و عرضی دین است نه گوهر دین.

بنابراین تقریباً می‌توانیم بگوییم مهم‌ترین چالشی که اسلام مواجه است و باید در مقابل آن دفاع کرد مبنایش این است. یعنی در عصر حاضر یکی از مبانی مهم برای دفاع از اسلام دفاع از شریعت است. البته یک عده با خدا هم مخالف هستند که آن حکمش جداست. ولی کسانی که داخل کشور به عنوان مدعیان روشن فکری هستند. البته روشن فکران هم لایه‌های مختلفی دارند؛ روشن فکر دینی، روشن فکر غیر دینی و روشن فکر اصلاح طلب داریم اما اکنون بحث ما در روشن فکران دین ستیز است یعنی روشن فکران شریعت ستیز است. اصل اخلاق و معنویت در دنیا اختلافی نیست و این گروه نیز قبول دارند. پس حتی روشن فکران داخلی ما هیچ کدام آتئیست (خداناباور) نیستند مثلاً آقای دکتر سروش، آقای ملکیان، آقای شبستری. بلکه آقای سروش خودش خارج از آتئیست هست و در خارج از کشور سخنرانی‌های متعددی در رد آتئیست‌ها ارائه کرده است. پس مهم‌ترین چالشی که با آن سرکار داریم دو مورد است: ۱- دفاع عقلانی از شریعت با تبین مبانی آن. ۲- در عرصه اخلاق و معنویت چالشی که با آن مواجهه هستیم آن است که می‌گویند: اصل اخلاق خیلی خوب است و مورد نیاز است لکن لازم نیست برای اخلاق و معنیت سراغ دین و دین اسلام بروید، بلکه برخی نهله‌های آن می‌گوید دین ضد اخلاق است.

بنابراین، این‌گونه که مطلب ادعای خودشان ابداعی و مستقل باشد به آن معنی نیست و ریشه این بحث در خارج از کشور در فلسفه وجود دارد و ریشه اصلی‌­اش به تحولات دوران اصل روشنگری برمی‌گردد که در قرن هیجده و نوزده بود. در غرب اندیشمندان یک اصولی را مطرح کردند که اگر شما عباراتی که آنها مطرح کردند مثل آقای اسپینوزا از اندیشمندان قرن ۱۷ است که از بنیان‌گذاران این اندیشه هست و از کسانی است که در باب گوهر دین سخن گفتند و حتی قبلش هم هگل در این مورد بحث کرده است؛ ولی ایشان تفصیل و تبینی که داده و اثرگذاری که داشته است از همه بیشتر است - حقیر هم مقاله‌­ای در مورد اسپینوزا دارم که تحقیقی مشترک با آقای بنده‌­زاده با عنوان «گوهر صدف دین از منظر اسپینوزا» است. - اگر مطالبی که این افراد مطرح کردند را با مطالب روشنفکران داخلی کشور مقایسه کنید، مثل آقای ملکیان و آقای شبستری و آقای سروش، می‌بینید که چقدر مطالب منطبق برهم است. در غرب کانت، هگل و اسپینوزا از جمله کسانی هستند که به این بحث توجه کردند.

تاکنون علت نظری مسئله مطرح شد. لکن زیربنای عملی گرایش به این نظر هم وجود دارد که از ذاتی یا گوهر دین دفاع کنیم و دیگری را رد کنیم.

 بحث از گوهر و صدف هدفش این است که بگوید احکام دین دودسته است؛ برخی آموزه‌های دین گوهر و برخی عرض هستند یا صدف. برخی ذاتی و برخی عرضی هستند. البته ما با تقسیم آموزه‌­های دین مشکلی نداریم؛ مثلاً برخی آموزه‌­های دین اصول و برخی فروع دین هستند یا برخی ظاهر و برخی باطن یا برخی اهم و برخی مهم هستند. این تقسیم به‌حسب روایات است مثل روایاتی که برخی گناهان را شدیدتر می­داند مثل روایت دروغ که کلید همه بدی‌ها است. یا معرفت الله منشأ فضایل دیگر است یا حب و عشق الهی منشأ تحولات نفس انسانی هست. مشکلی که هست و تفاوتی که ما با این دیدگاه داریم این است که این­ها می‌­گویند گوهر را بگیرید و صدف را کنار بگذارید یا ذاتی را بگیرید، عرضی را کنار بگذارید.

نکته دیگر این است که دیدگاه یاد شده یک زمینه اجتماعی هم برای پذیرش دارد؛ این که اخلاق و معنویت مورد قبول همه است و خیلی از مردم هستند که ایمانشان ضعیف است و در کنار ایمانشان خطاهایی دارند؛ مثلاً فلان شخص نماز می‌خواند؛ اما دروغ می­گوید و بقیه را فریب می­دهد و… لذا این رفتارهای نادرست از مسلمان موجب می‌­شود که مخاطب به سمت این دیدگاه برود و مهم اخلاق و معنویت است. این چه افراد زیادی که نماز می‌­خوانند و حجاب دارند؛ ولی فلان خطا را دارد؛ لذا این باعث می‌­شود که این نظریه تقویت بشود. همچنین می‌گویند که شما ظاهرگرا هستید و… درحالی‌که باید به تربیت و اخلاق اهمیت بدهید و… لذا یکی از مواردی که شایع هست این است که می‌گویند دلت پاک باشد. نماز و حجاب چیست؟ دلت پاک باشد.

سکولاریسم انفکاک امور دنیا از امور معنوی و آسمانی است و در عصر حاضر به طور خاص در نفی شریعت تمرکز شده است و این دیدگاه گوهر و صدف دین در همین راستا حرکت می­‌کند و شریعت و التزام به شریعت را نفی می‌کند رفتار متشرعین به‌گونه‌ای شده است که جامعه را به سمت پذیرش این دیدگاه نفی شریعت سوق می‌­دهد و به قول استاد رحیم‌پور ازغدی؛ بسیاری از دیدگاه‌­ها بیش از آنکه دلیل یا پشتوانه منطقی داشته باشد، دارای علت و علل اجتماعی دارد که سبب ظهور جریان این دیدگاه­‌ها می­‌شود و پس از این ظهور است که آن دیدگاه­‌ها تئوری­‌سازی می‌­شود.

/انتهای پیام