تغییرات ناشی از مدرنیزاسیون اجتماعی مهم‌ترین دلیل افزایش سن ازدواج است

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) گفت: مهم‌ترین دلایلی که به افزایش سن ازدواج و کاهش نرخ باروری انجامیده، سیاست‌گذاری‌های اشتباه و تغییرات ناشی از مدرنیزاسیون اجتماعی بوده است.

به گزارش روابط عمومی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، دکتر محمد جواد توکلی عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) طی گفتگویی اظهار کرد: مسئله جمعیت از موضوعات مهم چهار دهه اخیر است که مقام معظم رهبری بارها درباره پیری جمعیت هشدار داده‌اند.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) بیان کرد: اقتصاد ایران در برابر یک سیاه‌چاله جمعیتی قرار دارد و بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند که با توجه به کاهش نرخ باروری، آینده ایران با چالش‌های جدی روبرو خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود ایران در ۶۰ تا ۷۰ سال  آینده به یکی از چهار کشور پیر دنیا تبدیل شود.

وی ابراز کرد: جمعیت‌شناسان می‌گویند یک توزیع نرمال جمعیتی شامل حدود ۷ تا ۸ درصد سالمند، ۶۰ تا ۷۰ درصد افراد در سن کار (۱۵ تا ۶۵ سال)، و حدود ۲۴ تا ۲۵ درصد جوانان است که در حال حاضر، نرخ سالمندی ایران حدود ۷ درصد است، اما پیش‌بینی می‌شود که نرخ سالمندی در شصت تا هفتاد سال آینده به ۳۰ تا ۴۰ درصد برسد.

توکلی تصریح کرد: در دهه ۶۰ ایران سیاستی اجرا کرد که مطابق فرمایش مقام معظم رهبری باید پس از رسیدن به نتایج متوقف می‌شد. در سال ۱۳۶۵، نرخ باروری به طور متوسط ۶.۴ بود، هدف این بود که طی ۲۵ سال به نرخ باروری ۴ برسیم، اما سیاست‌های سختگیرانه باعث شد تا در سال ۱۳۷۱ نرخ باروری به این هدف برسد و این روند ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۳۹۰ نرخ باروری به ۱.۶  یعنی زیر نرخ جایگزینی کاهش یافت.

تغییرات ناشی از مدرنیزاسیون اجتماعی مهمترین دلیل افزایش سن ازدواج است

وی ادامه داد: اگر این روند ادامه یابد، جمعیت ایران ممکن است کاهش یابد و کشور با چالش‌های اقتصادی جدی روبرو شود و مهم‌ترین دلایلی که به افزایش سن ازدواج و کاهش باروری انجامیده، سیاست‌گذاری‌های اشتباه و تغییرات ناشی از مدرنیزاسیون اجتماعی بوده است.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) عنوان کرد: حتی پیش از انقلاب، ما با مسائلی مشابه مواجه بودیم و فرهنگ شهرنشینی و تغییرات در سبک زندگی آغاز شد که این تغییرات به همراه مسائل اقتصادی شدت گرفت و به تدریج به یک پدیده اجتماعی جدی تبدیل شد.

دکتر توکلی اذعان کرد: یکی از نتایج این تحولات، افزایش نرخ طلاق بود؛ به طوری که امروزه میزان نرخ طلاق به حدود ۳۶ درصد رسیده است، در حالی که در سال ۱۳۵۸ این رقم حدود ۷ درصد بود؛ بدون شک تغییرات فرهنگی و اقتصادی بر این روند تأثیرگذار بوده‌اند.

وی گفت: نکته دیگر کاهش نرخ باروری است که اکنون به ۱.۷ رسیده و زیر حد جایگزینی (2.1 درصد) قرار دارد. همچنین، مسئله مهاجرت هم بر کاهش جمعیت اثرگذار بوده است، زیرا بسیاری از نخبگان از کشور خارج می‌شوند و این تراز ورودی جمعیتی را مختل کرده است.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) یادآور شد: وقتی با جوانان درباره دلایل عدم ازدواج صحبت می‌کنیم، اغلب دلایل اقتصادی را مطرح می‌کنند، مثل نداشتن شغل، درآمد کافی، و مسکن. هرچند نمی‌توان این مشکلات را منکر شد، ولی باید به منافع ازدواج هم توجه کرد. خداوند در سوره  سوره روم،  ازدواج را مایه آرامش دانسته  است؛ این آرامش نباید تحت تاثیر مشکلات اقتصادی نادیده گرفته شود. خداوند متعال در آیات متعدد قران مجید فرموده که ازدواج کنید من به شما و فرزندانتان روزی می‌دهم؛ حتی در برخی آیات کشتن بچه از ترس فقر و نرسیدن روزی مصداق بدگمانی به خداوند دانسته شده است.

دکتر توکلی اظهار کرد: تصورات غلطی وجود دارد که باید قبل از ازدواج به وضعیت مالی و اقتصادی ایده‌آل رسید؛ اما این تفکرات برخی جوانان را از ازدواج بازمی‌دارد و به تأخیر می‌اندازد. با توجه به تجربه‌های عملی، افرادی که زودتر ازدواج کرده‌اند، بهتر با چالش‌های اقتصادی روبه‌رو شده‌اند و زندگیشان پویاتر شده است.

وی ادامه داد: در مسیری که به سوی ازدواج پیش می‌رویم، بر اساس آیات و روایات، نکات جالبی مطرح شده است، به عنوان مثال، در سوره نور، آیه ۳۲ گفته شده که اگر فقیر باشید، خداوند شما را غنی می‌کند و این تنها موردی در آیات و روایات است که افراد را به ازدواج تشویق می‌کند، حتی اگر شرایط مالی مطلوبی نداشته باشند. این نشان می‌دهد یکی از فواید ازدواج در قرآن، کمک به کاهش فقر است.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) بیان کرد: ممکن است این مفهوم با منطق معمول ما سازگار نباشد، اما در برخی روایات آمده که گاهی اوقات منطق الهی با منطق انسانی تفاوت دارد، مثلاً در روایاتی وجود دارد که فردی با مشکل اقتصادی نزد یکی از معصومین (ع) آمد و از ایشان درخواست راهنمایی کرد؛ حضرت به ایشان فرمود صدقه بدهید تا مشکلاتتان حل شود؛ گرچه به نظر می‌رسد با صدقه دادن مال فرد کم می‌شود؛ اما این منطق الهی برکت را به زندگی می‌آورد.

توکلی تصریح کرد: تجربه نشان داده افرادی که ازدواج می‌کنند، معمولاً احساس مسئولیت بیشتری دارند و به همین خاطر تلاش بیشتری برای کسب درآمد و مهارت می‌کنند و همین امر باعث گشایش در زندگی آنها می‌شود.

وی عنوان کرد: متأسفانه سبک زندگی امروزی فرزندان را به افرادی مصرف‌کننده تبدیل کرده است؛ گاهی فرزند به عنوان باری اضافه تلقی می‌شوند. این تلقی اشتباه برخاسته از تربیت اقتصادی نادرست است؛ ضمن اینکه در بسیاری از خانواده‌ها تنها به درس خواندن توجه می‌شود و ترجیح داده می‌شود بچه‌ها کاری انجام ندهند. این در حالی است که فرزندان باید مهارت بیاموزند و برای کسب درآمد و روزی حلال آماده شوند.

مهارت‌آموزی باید در نظام آموزشی و خانوادگی شبیه‌سازی شود

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) گفت: مهارت‌آموزی مسئله‌ای است که باید در نظام آموزشی و خانوادگی شبیه‌سازی شود. لازم است به فرزندان علاوه بر درس خواندن، مهارت‌های کسب درآمد و مدیریت مالی نیز آموزش داده شود. نداشتن این مهارت‌ها سبب می‌شود جوانان به دنبال اتمام تحصیل و خدمت سربازی باشند تا بتوانند زندگی مستقلی را آغاز کنند و این باعث افزایش سن ازدواج می‌شود.

دکتر توکلی اذعان کرد: ازدواج در سنین پایین‌تر از ویژگی‌های مثبتی برخوردار است زیرا جوانان با هم رشد کرده و مهارت‌های تعامل را یاد می‌گیرند، اما با افزایش سن، توقعات متناسب با آن بالا می‌رود و هماهنگی بین دو طرف کمتر می‌شود و ممکن است یکی از دلایل افزایش طلاق همین باشد.

وی ادامه داد: در گذشته، خانواده‌ها و اقوام بیشتر به یکدیگر کمک می‌کردند اما فضای اقتصادی امروز شرایط متفاوتی رقم زده است. یک پیشنهاد این است که صندوق‌های قرض‌الحسنه خانگی تشکیل شود تا به جوانان تازه ازدواج کرده کمک مالی شود و این اقدامات می‌توانند بخشی از راه‌حل باشد.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) یادآور شد : ازدواج علی‌رغم هزینه‌هایی که دارد، می‌تواند باعث شکوفا شدن استعدادها در افراد شود و حس مسئولیتی را در میان زوجین ایجاد کند که به سمت یافتن شغل و ایجاد فضای درآمدی برای خود بروند.

دکتر توکلی گفت: این مسیر تکامل انسان است که بخشی از آن اتفاقاً در ازدواج محقق می‌شود و خداوند انسان را برای رسیدن به مقام خلیفه‌اللهی خلق کرده است. در آیات الهی آمده که همسران را برای همدیگر قرار داده تا وسیله‌ای برای تکامل یکدیگر باشند؛ وقتی افراد به سن پختگی می‌رسند، نصف دین خود را با ازدواج کامل می‌کنند.

تعویق ازدواج به دلیل ترس از فقر، نوعی بدگمانی به خداوند قلمداد می‌شود

وی افزود: در برخی روایات، مانند سخنان امام صادق (ع) نیز آمده است که تعویق ازدواج به دلیل ترس از فقر، نوعی بدگمانی به خداوند است. این مضمون در آیات قرآن هم مطرح شده است. به نظر می‎رسد که این نگرانی‌های اقتصادی، ریشه‌های روانشناختی عمیقی در افراد وجود دارد؛ افراد فکر می‌کنند که نکند به دلیل ازدواج یا فرزندآوری در تأمین مخارج زندگی دچار مشکل شوند، اما خداوند می‌فرماید که جلو بروید و من همراه شما هستم و هم به شما و هم به فرزندانتان روزی می‌دهم.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) اظهار کرد: متأسفانه با سیاست‌گذاری‌های نادرست، نظیر ترویج شعارهایی همچون "فرزند کمتر، زندگی بهتر"، تغییراتی در نگرش عمومی ایجاد شده است، به طور مثال، افراد فکر می‌کنند اگر دیرتر ازدواج کنند یا فرزند کمتری داشته باشند، اوضاع بهتری خواهند داشت. در حالی که بر اساس مبانی دینی و تجربه عملی، وضعیت اینطور نیست؛ وقتی زوجین کنار هم قرار می‌گیرند و به همکاری پرداخته و هر دو تلاش می‌کنند، خانواده رشد می‌کند و حتی می‌تواند به اقتصاد کلان کشور هم کمک کند.

دکتر توکلی خاطرنشان کرد: در بحث اقتصادی، حضور مجزای افراد هم هزینه‌هایی دارد، اما وقتی زوج‌ها خانواری مستقل تشکیل می‌دهند، علاوه بر برخی امکانات مشترک، تبدیل به واحدی مولد می‌شوند. بنابراین، نگاه به شرایط کنونی باید تغییر کند. بخشی از مشکل  به سیاست‌های اعمال شده بازمی‌گردد و بخش دیگر به نگرش‌ها و توقعات خانواده‌ها مربوط می‌شود. اصلاح سیاست‌های جمعیتی و همچنین تغییر سبک زندگی اقتصادی می‌تواند بسیاری از مشکلات خانواده‌ها را حل کند.