تبیین ادله دلالت امر بر فور از منظر اصولیان امامیه

محمدصالح فراهانی

چکیده

با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از احکام شرعی در فقه، در قالب اوامر میباشد ضروری است که اوامر و تدقیق های ناظر به آن را بررسی کرده، تا بتوانیم از نتایج آن در بررسی احکام شرعی استفاده کنیم. یکی از مهم ترین مطالب در مبحث اوامر مبحثی است که اصولیون از آن بعنوان "فور و تراخی در اوامر" یاد میکنند. و در آن به بررسی لزوم اتیان امر شارع، به نحو سریع و فورا یا عدم آن میپردازند. بدیهی است که اتخاذ هر یک از دو نظر تاثیر مستقیم در اتیان امر شارع توسط مکلفین دارد؛ به این صورت که باید سریعا انجام شود یا خیر ،در این میان اصولیان نیز با توجه به اهمیت مبحث یاد شده، در مکتوبات خویش توجه زیادی به این مبحث داشته اند و هر کدام با توجه به استدلال های خودشان یکی از دو مبنا را اتخاذ کرده اند و آن را در فقه جاری ساخته اند.ما نیز برای اتخاذ مبنا در این مساله، ابتدا نیاز به مطالعه و تعمق بر روی نظر تعدادی از اصولیین که دارای ویژگیهایی مانند: تاخر زمانی، مورد وفاق و قبول بودن در میان فقها و... هستند، داریم تا بتوانیم شناخت کاملی از پاسخ های علما اصول داشته باشیم و در مرحله بعد یا مبنای آنهارا قبول کرده و یا پاسخ جدید و تازه ای بدهیم.در این نوشته سعی شده است نظرات برخی از علمای اصول که دیگر علما اکثرا به آنها ارجاع داده اند را آورده و بین نظر آنها جمع آوری ای را ارائه دهیم. مخاطب نگاشته حاضر پژوهشگران علوم دینی می باشد.

واژگان کلیدی: فور، صیغه امر، آیه استباق، آیه مسارعت، فوریت

مقدمه

تبیین مسئله

بدون تردید در نزد قریب به اتفاق علمای اصول امامیه خود صیغه امر دال بر فور یا تراخی نیست؛ اما در اینکه قرینه منفصله ای دال بر فور هست یا خیر اختلاف نظری در بین علمای اصول[2] شکل گرفته . به این معنا که عده ای قائل به دلالت این نوع قرائن (آیاتی از قرآن و... ) بر فور و عده ای دیگر از علما قائل به عدم دلالت قرائن منفصله بر فوریت شده اند و در مقام پاسخ به ادله اثبات آن مطالبی را ذکر کرده اند. از همین رو تحقیق حاضر پاسخگوی این سوال است که تبیین ادله فور در اوامر شارع ازمنظر اصول فقه چگونه است. بدین منظور ابتدا امکان ثبوتی دلالت امر بر فور ثابت شده، ادله قائلین به فور تبیین میگردد و در ادامه پاسخ قائلین به عدم فور به ادله قائلین به فور ارائه میگردد.

اهمیت و ضرورت

اهمیت پژوهش حاضر از آن جهت است که دلالت امر بر فوریت و یا عدم دلالت آن تاثیر مستقیم بر اعمال مکلفین دارد  . در صورت عدم پژوهش در این مساله اتیان اوامر شارع دچار ابهام است علاوه بر این با انجام این پژوهش نظرات علما به صورت جامع تر نسبت به نوشته های دیگر جمع آوری میشود به گونه ای که مخاطب با خواندن این مقاله به خلاصه آرا علمای اصول امامیه مسلط میشود.

پیشینه

پیشینه پیدایش این مساله را می توان از همان دوران ابتدایی قرن دو و سه دانست که علمایی مانند شیخ طوسی در العده ،محقق حلی در معارج الاصول ،علامه حلی تهذیب الوصول، مبادی الاصول،نهایه الاصول در کتب اصولی خود به آن پرداخته اند و تا کنون نیز ادامه داشته است؛اما در خصوص این مساله چند مقاله نیز نوشته شده است . پیشینه پژوهشی آن را نیز میتوان در مقالاتی مانند: الأمر المطلق، هل یفید الفور، أو مجرد طلب الفعل، و تطبیقات فقهیة علیه نوشته مختار بابا آدو ، الفور و التراخی فی فریضة الحج نوشته محسن اسدی پیدا نمود.

لکن در پژوهش حاضر تلاش شد با نگاه به آثار بیشتری از علمای اصول ، به بررسی نظرات علمای شاخص ادوار اصول فقه پرداخته شود.

روش پژوهش

روش جمع آوری اطلاعات در این مقاله بصورت کتابخانه ای است که در آن به بررسی توصیفی ـ تحلیلی دیدگاه اصولیان در مبحث دلالت امر بر فور پرداخته میشود؛ بدان صورت که پس از بررسی مفاهیم و کلیات،به بررسی دیدگاه اصولیان امامیه پرداخته میشود.

                       سؤال اصلی و سؤالات فرعی این تحقیق به ترتیب ذیل است:

  پرسش اصلی: تبیین ادله دلالت امر بر فور از منظر اصولیان امامیه چیست؟

پرسش های فرعی:

1-      ادله دلالت امر بر فور از منظر اصولیان امامیه چیست؟

2-      نقد ادله دلالت امر بر فور از منظر اصولیان امامیه چیست؟