کرسی ترویجی بررسی علل عدم موفقیت نظام بانکی در جلب اعتماد عمومی نسبت به حذف ربا

1400/08/08 اخبار ravabet2
فایل پیوست: 
بررسی علل عدم موفقیت نظام بانکی در جلب اعتماد عمومی نسبت به حذف ربا (دکتر مهدی خطیبی)

گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با همکاری دبیرخانه کرسی‌ها برگزار می‌کند

موضوع: بررسی علل عدم موفقیت نظام بانکی در جلب اعتماد عمومی نسبت به حذف ربا

 

ارائه‌کننده: حجت الاسلام و المسلمین آقای دكتر مهدی خطیبی

ناقد: حجت الاسلام و المسلمين آقای دكتر سیدکاظم رجایی

مدير كرسي: حجت الاسلام و المسلمين آقای محمدجمال شاکری

 

 

دوشنبه  10 آبان‌ماه 1400    ساعت  18:30

 

درگاه مجازی شرکت در کرسی علمی

میهمانان محترم:

iki.ac.ir/su/?u=1

ورود اعضای پورتال:

http://person.iki.ac.ir/Manage/OnlineMeeting/OnlineMeeting.aspx

 

بررسی علل عدم موفقیت نظام بانکی در جلب اعتماد عمومی نسبت به حذف ربا

مهدی خطیبی

پس از مطرح شدن نظریه بانکداری بدون ربا و بانکداری اسلامی و عملیاتی شدن آن در برخی از کشورهای جهان از جمله ایران، بررسی میزان موفقیت آن در مقام اجرا مورد توجه محققان قرار گرفت. از آنجا که بانکداری بدون ربا زیرمجموعه بانکداری اسلامی است، بسیاری از محققان درصدد طراحی شاخص یا شاخص‌هایی برای ارزیابی میزان موفقیت بانکداری اسلامی برآمدند.[1] پس از طراحی شاخص، برخی دیگر از محققان با انجام تحقیقات میدانی و گردآوری اطلاعات از طریق توزیع پرسش‌نامه بین کارمندان و مشتریان بانک درصدد محاسبه کمی میزان موفقیت بانکداری اسلامی برآمدند. در یکی از این تحقیقات میزان موفقیت بانکداری اسلامی با استفاده از شاخصی ترکیبی در بانک‌های ایران با نظر سنجی از کارشناسان و مدیران بانکی محاسبه شده است. یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی که بالاترین وزن را داشته حذف ربا بوده است. نماگر انتخاب شده برای این معیار نسبت ارزش قراردادهای صوری منتهی به ربا به کل قراردادها بوده است.[2] نتایج تحقیق نشان می‌دهد بانک‌های دولتی 51 درصد، بانک‌های نیمه دولتی 43 درصد و بانک‌های خصوصی 37 درصد در عمل به بانکداری اسلامی موفق بوده‌اند.[3] در پژوهشی دیگر صوری بودن قراردادهای بانکی به عنوان شاخصی برای ارزیابی ربا در شعب بانک تجارت مشهد محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد بیش از نیمی از قراردادهای شعب بانک تجارت مشهد صوری است.[4] در پژوهش سومی همین مسئله (صوری بودن قراردادها به عنوان شاخصی برای محاسبه میزان ربا در شعب بانک ملت شیراز محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد 50 درصد کارمندان و 70 درصد مشتریان بانک بین سود بانکی و بهره فرقی نمی‌گذارند؛ همچنین 84 درصد کارکنان و 79 درصد مشتریان معتقد به فاکتورسازی در جریان اخذ وام هستند.

مراجع معظم تقلید نیز همیشه در صف مقدم اعتراض به بانک‌ها بوده‌اند و صدای اعتراض آنها بارها از رسانه‌ها منتشر شده است.[5] به جرأت می‌توان گفت اعتراض مراجع به هیچ یک از مسائل حاکمیتی به اندازه اعتراض به نظام بانکی نبوده است.

البته برخی گزارش‌ها از رشد بانکداری اسلامی در سطح جهان و موفقیت آن خبر می‌دهد.[6] اما باید توجه داشت ک منظور از موفقیت در این سنخ گزارش‌ها جذب مشتریان بانکی است. یعنی این بانکها توانسته اند بخش قابل توجهی از سپرده گذاران را جذب کنند. بنابراین سخن از سنجش میزان موفقیت آنها در حذف ربا نیست. همچنین می توان گفت در اکثر کشورهایی که بانکداری اسلامی راه اندازی شده است، بانکداری متعارف نیز فعال است و مشتریان در مراجعه به بانک اسلامی و متعارف مخیر هستند. معمولاً کسانی جذب بانکداری اسلامی می‌شوند که زمینه‌های مذهبی داشته باشند. این افراد انگیزه کافی برای رعایت مسائل دینی دارند؛ از این رو درصد موفقیت بانکداری اسلامی در چنین شرایطی بالا است. اما در ایران چون نظام بانکداری متعارف حذف شده است و همه بانک‌ها غیر ربوی هستند، همه به این بانک‌ها مراجعه می‌کنند؛ در بین مردم افراد فراوانی وجود دارند که به اندازه کافی نسبت به مسائل شرعی مبالات ندارند، و به وظایف خود به صورت کامل عمل نمی‌کنند؛ لذا درصد موفقیت در ایران نسبتاً پایین است.

به هر حال برای بررسی علل عدم موفقیت نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران در جلب اعتماد عمومی نسبت به حذف ربا لازم است بانکداری بدون ربا از صدر تا ذیل مورد ارزیابی قرار گیرد. به این منظور بر پنج محور زیر متمرکز خواهیم شد:

اول: ارزیابی قانون عملیات بانکداری بدون ربا؛

دوم: ارزیابی محتوای آئین‌نامه‌های اجرایی و بخش نامه‌ها؛

سوم: ارزیابی محتوای قراردادها؛ 

چهارم: ارزیابی عملکرد مدیران و کارکنان و مشتریان بانک؛

پنجم: محدودیت‌های ذاتی بانکداری بدون ربا؛

ششم: محدودیت‌های ذاتی بانک به عنوان بستری برای قانون بانکداری بدون ربا.

 

[1]. موسویان، سیدعباس، ابراهیمی، میمنت، شاخصهای ارزیابی بانکداری اسلامی، نخستین کنفرانس ملی توسعه مدیریت پولی و بانکی، 8 و 9 بهمن‌ماه 1392، تهران- مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما؛ توکلی، محمدجواد، کریمی، عبدالخالق، شاخص بانکداری اسلامی، معرفت اقتصادی، شماره 11، سال ششم، 1393، 71-94

[2]. انتخاب این نماگر به این دلیل است که در بانکداری متعارف از تمامی سپرده ها و تسهیلات مبتنی بر قرض ربوی است؛ در بانکداری اسلامی برای تبدیل ربای قرضی به معامله حلال از عقود اسلامی به جای قرض ربوی استفاده می‌شود. اگر قراردادها صوری باشند، هدف مورد نظر حاصل نخواهد شد.

[3]. حکیمی پور، نادر، ارائه شاخص ترکیبی ارزیابی بانکداری اسلامی مطالعه موردی بانکهای ایران، اقتصاد اسلامی، شماره 72، زمستان 1397، ص 151-182

[4] . نظرپور، محمدنقی، یوسفی شیخ رباط، محمدرضا، ابراهیمی، میمنت، شاخص های صوری شدن معاملات در عملکرد بانکداری بدون ربا در ایران، بررسی موردی تسهیلات اعطایی شعب بانک تجارت مشهد مقدس، پژوهش های اقتصادی(رشد و توسعه پایدار) سار چهاردهم، شماره سوم، 1393، ص65-92

[6] . تقی‌زاده، خدیجه، بانکداری اسلامی در برخی کشورهای جهان، ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، شماره 6 و 7، 1391، ص 47-80

لينك كانال «مؤسسه امام خمينی(ره)» در ايتا:  https://eitaa.com/iki_ac_ir