معرفی کتاب «مقدمه ای بر روش تحقیق در مدیریت اسلامی»

در مورد مطالعات علوم انسانی اسلامی، که در ابتدای مسیر آن به ­سر می­‌بریم، مهم است که بحث شود چه روش یا روش‌هایی می ­تواند برای انجام آن مناسب باشد که کتاب حاضر تلاش دارد این پرسش را در مورد مطالعات مدیریت اسلامی به بحث بگذارد.

به گزارش روابط عمومی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی نادری قمی عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره) طی گفتگویی در خصوص انگیزه خود از نگارش کتاب «مقدمه‌ای بر روش تحقیق در مدیریت اسلامی» اظهار کرد: انگیزه اولیه و اساسی این بود که در گروه مدیریت، واحد درسی با عنوان «روش تحقیق در مدیریت اسلامی» داشتیم که متاسفانه متنی برای تدریس آن وجود نداشت و در واقع، مدرسین این واحد درسی مطالب را با سلیقه خود از منابع مختلف جمع‌آوری کرده و تدریس می‌کردند و از این رو، موسسه تصمیم گرفت که برای این واحد درسی متن مشخصی تدوین شود.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره) ادامه داد: انگیزه‌های جانبی دیگری نیز وجود داشت؛ از جمله این که در سایر دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی نیز چنین واحدی وجود دارد، اما متنی مشخص برای آن وجود نداشته است، بنابراین، این کتاب می‌تواند علاوه بر استفاده در موسسه، به عنوان یک منبع در دیگر مراکز آموزشی نیز کاربرد داشته باشد.

حجت‌الاسلام نادری قمی تاکید کرد: علاوه بر این، در حوزه روش‌شناسی تحقیقات مدیریت اسلامی، کار چندانی انجام نشده است و این کتاب می‌تواند مقدمه‌ای برای ورود به مباحث روش‌شناسی در مدیریت اسلامی باشد.

وی بیان کرد: اگر بخواهیم تعریفی کلی از مدیریت اسلامی داشته باشیم، باید بگوییم که مدیریت اسلامی، مدیریتی است که اهداف، منابع و مبانی آن با اسلام تعارض نداشته و با اصول آن سازگار باشد و این در حالی است که در مدیریت کلاسیک و مدیریت غربی، اساساً به مبانی و اهداف اسلامی توجهی نمی‌شود.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره) گفت: تفاوت اصلی میان مدیریت اسلامی و مدیریت کلاسیک در این است که در مدیریت اسلامی، منابع و مبانی نظری باید با اصول اسلامی هم‌راستا باشند، در حالی که مدیریت کلاسیک این موضوع را نادیده می‌گیرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین نادری قمی عنوان کرد: روش‌های تحقیق در علوم انسانی با روش‌های متداول در علوم تجربی تفاوت اساسی دارند و این موضوع از سوی متفکران غربی نیز مورد توجه قرار گرفته است که از جمله ماکس وبر و دیلتای که اعتراف کرده‌اند که روش‌های تحقیق در علوم انسانی با روش‌های تجربی تفاوت‌هایی دارند.

وی افزود: طبق تقسیم‌بندی‌های مشهور در علوم انسانی، به ویژه در حوزه مدیریت، سه رویکرد کلان وجود دارد؛ رویکرد اثبات‌گرا (پوزیتیویستی)، رویکرد تفسیری و رویکرد انتقادی که هر کدام از این رویکردها ویژگی‌ها و لوازم خاص خود را دارند که باید در انتخاب روش تحقیق در نظر گرفته شود.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره) ادامه داد: در این کتاب، علاوه بر این تقسیم‌بندی‌ها، به مدل‌ها و الگوهایی که برای مطالعات علوم انسانی اسلامی و به ویژه مدیریت اسلامی ارائه شده، اشاره شده است؛ از جمله مدل‌های اکتشافی آقای دکتر احمد حسین شریفی و مدل حکمی اجتهادی آقای خسروپناه که این مدل‌ها برای تحقیق در علوم انسانی اسلامی طراحی شده‌اند و به طور طبیعی شامل مدیریت اسلامی نیز می‌شود.

وی تاکید کرد: در این کتاب، نحوه تلفیق این مدل‌ها با روش‌های تحقیق اسلامی نیز مورد بررسی قرار گرفته است که برخی از این مدل‌ها، مانند مدل نجمار که به طور خاص برای مطالعات مدیریت اسلامی طراحی شده، توضیح داده شده‌اند و نحوه رعایت شرایط آنها در فرآیند تحقیق نیز ذکر شده است.

حجت‌الاسلام نادری قمی بیان کرد: این کتاب بیشتر به عنوان یک کار پژوهشی و نظری طراحی شده است و از آنجا که موضوع کتاب پیرامون روش تحقیق است و روش تحقیق به طور خاص مربوط به محققان و پژوهشگران است، کتاب بیشتر برای افرادی که در عرصه‌های نظری و تئوریک مدیریت فعال هستند مناسب است.

وی افزود: اگرچه مدیران اجرایی می‌توانند از نتایج این پژوهش‌ها بهره‌مند شوند، اما خود کتاب به طور عمده برای پژوهشگران مفید و مناسب است.

بخشهای مهم و برجسته کتاب

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره) گفت: یکی از بخش‌های مهم و برجسته کتاب که به نظر من در تحقیقات پیشین کمتر مورد توجه قرار گرفته، بررسی رابطه و ملازمه بین تعریف مدیریت اسلامی و روش تحقیق در این حوزه است که این مسئله که انتخاب هر تعریف از مدیریت اسلامی می‌تواند به انتخاب روش تحقیق متفاوتی منجر شود، در بسیاری از تحقیقات قبلی یا به طور کامل غفلت شده یا خیلی اجمالی به آن پرداخته شده است.

حجت‌الاسلام نادری قمی افزود: در فصول دیگر کتاب همچنین مدل‌ها و الگوهایی که برای مطالعات علوم انسانی اسلامی و به ویژه مدیریت اسلامی تا پیش از این به صورت مجتمع ارائه نشده بود، جمع‌آوری کرده‌ام و این مدل‌ها به طور خاص برای مدیریت اسلامی کاربرد دارند و علاقمندان می‌توانند آنها را در این کتاب مشاهده کنند.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره) ادامه داد: حوزه مطالعات علوم انسانی اسلامی به ویژه مدیریت اسلامی، یک حوزه دانشی جدید است و طبیعتاً پیش‌بینی آینده آن دشوار است، اما آنچه که می‌توان به طور عمومی بیان کرد این است که انتظار می‌رود در سال‌های آتی این مطالعات گسترش پیدا کنند و با توجه به زیرساخت‌های نظری و تئوریک که در سال‌های گذشته فراهم شده، می‌توانیم امیدوار باشیم که در دهه‌های آینده در زمینه تولیدات علمی در حوزه مدیریت اسلامی جهش قابل توجهی داشته باشیم.

وی افزود: امروز چالش‌های مختلفی در پیش داریم که باید برای گسترش این عرصه توجه ویژه‌ای به آنها داشته باشیم و یکی از مهمترین چالش‌ها، انتخاب روش‌های مناسب برای پژوهش‌های مدیریت اسلامی است و اینکه کدام روش یا روش‌ها باید برای تحقیق در این حوزه به کار گرفته شود، از اهمیت زیادی برخوردار است و همچنین اعتبار این پژوهش‌ها نیز چالشی دیگر است، چرا که بسته به روشی که انتخاب می‌شود، باید اعتبارسنجی مناسب و دقیقی از نتایج صورت گیرد.

حجت‌الاسلام نادری قمی تصریح کرد: اگر بخواهیم رویکرد اجتهادی را در پژوهش‌های مدیریت اسلامی به کار بگیریم، با مسائل و چالش‌های بیشتری روبه‌رو خواهیم شد و یکی از این مسائل این است که چه کسانی می‌توانند وارد این حوزه شوند و تحقیقاتشان دارای اعتبار علمی باشد.

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره) گفت: برنامه‌هایی برای توسعه این اثر وجود دارد ضمن اینکه در جمع‌آوری اطلاعات برای نگارش این کتاب، من اطلاعات زیادی را جمع‌آوری کرده بودم که متاسفانه به دلیل محدودیت‌های حجم کتاب، بسیاری از آن‌ها نتوانستند در این اثر گنجانده شوند. به همین دلیل، گروه تصمیم گرفت که پژوهش جدیدی را با عنوان «کاربست روش اجتهادی در مدیریت اسلامی» آغاز کنیم که به عنوان یک کتاب مکمل و منبع برای مطالعات مدیریت اسلامی منتشر خواهد شد.

حجت‌الاسلام نادری قمی توضیح داد: این پژوهش با پیش‌بینی حدود ۳۰۰ صفحه آغاز شده و در حال حاضر حدود چهار فصل آن به نگارش درآمده است. این کتاب مکمل، در واقع به عنوان منبعی معتبر برای استفاده در مطالعات مدیریت اسلامی خواهد بود.

آشنایی با آموزه‌های دینی، پیش‌نیاز مهم برای ورود به حوزه مدیریت اسلامی است

حجت‌الاسلام والمسلمین نادری قمی در پاسخ به سوالی درباره توصیه‌هایش برای دانشجویان و طلابی که قصد دارند در حوزه مدیریت اسلامی تحقیق کنند، گفت: ایده اصلی من در این کتاب و همچنین در پژوهش جدیدم با عنوان «کاربست روش اجتهادی در مدیریت اسلامی» این است که ورود به این حوزه نیازمند داشتن پیش‌نیازهای خاصی است، چراکه مدیریت اسلامی دانشی است که باید به لحاظ مبانی، اهداف و منابع با اسلام و آموزه‌های اسلامی سازگاری داشته باشد و حداقل تعارضی با آنها نداشته باشد."

وی افزود: بنابراین، آشنایی با آموزه‌های اسلامی یا به عبارت دیگر اسلام‌شناسی یکی از مقدمات ضروری برای ورود به حوزه مطالعات مدیریت اسلامی است و اگر فردی از آموزه‌های اسلامی اطلاع کافی نداشته باشد و در اسلام‌شناسی حداقل‌های لازم را نداشته باشد، طبیعی است که نباید وارد این حوزه شود. در غیر این صورت، پژوهش‌های او از اعتبار کافی برخوردار نخواهد بود.