اکنون وقت اثرگذاری بر هژمونی غرب در حوزه هوش مصنوعی است

1403/08/02 اخبار ravabet2

در نشست "هوش مصنوعی، نقش و کارکرد آن در علوم اسلامی" مطرح شد:
الان وقت اثرگذاری بر هژمونی غرب در حوزه هوش مصنوعی است؛ ۲ سال دیگر بسیار دیر است
اگر می‌خواهیم بر هژمونی غرب در حوزه هوش مصنوعی اثرگذار باشیم اکنون زمان آن است، زیرا ۲ یا ۳ سال دیگر بسیار دیر خواهد بود و فرصت‌ها از دست خواهد رفت.
به گزارش روابط‌عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، نشست "هوش مصنوعی، نقش و کارکرد آن در علوم اسلامی و تأثیرات آن در آینده دنیا" با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر علی مصباح یزدی، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید امیر سخاوتیان عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی و دکتر محمدرضا قاسمی دبیر ستاد فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه در سالن اندیشه این مؤسسه برگزار گردید.

مشروح این نشست تقدیم می‌گردد.

دکتر محمدرضا قاسمی دبیر ستاد فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه:

در تعریف هوش مصنوعی قرائت‌های مختلفی وجود دارد و تعریف ثابتی ندارد، اگر بخواهیم هوش مصنوعی را به‌صورت کاربردی در یک خط تعریف کنیم، یعنی ماشینی که بتواند مثل انسان فکر کند و رفتار کند، مقومات هوش مصنوعی از داده شروع می‌شود. برای مثال اگر صوت این جلسه تبدیل به متن شود، می‌شود داده متنی اگر عکسی هم گرفته شود، می‌شود داده تصویری و... کشورها در حوزه حکمرانی داده سندهای بسیار مهمی دارند.

در دنیا سه مدل حکمرانی داده داریم، اولین مدل آن در آمریکا رایج است، یعنی توجه لایه‌ی سیاست‌گذاری به حوزهٔ شرکت‌های بزرگ، یعنی اینکه شرکت‌های بزرگ خودتنظیم گری حوزهٔ داده را انجام می‌دهند در حقیقت غول‌های فناوری آمریکایی هستند که در این زمینه فعال‌اند.
دومین مدل، مدل حکمرانی اروپایی است که متمرکز بر حوزهٔ شهروندان است؛ یعنی باتوجه‌به حضور شهروندان در شبکه‌های اجتماعی از مدل مدیریت این شبکه‌ها می‌توانیم در حوزهٔ داده‌ها تنظیم‌گری انجام دهیم.
سومین مدل که بیشتر در چین رواج دارد، حکمرانی از جنس حاکمیت است؛ یعنی دولت تصمیم می‌گیرد که داده‌ها در اختیار چه کسی با مالکیت چه کسی و با مدیریت چه کسی انجام بگیرد و بخش عمده‌ای از کارها توسط شرکت‌های دولتی پشتیبانی می‌شود.
اما مدلی که در ایران وجود دارد ترکیبی از سه مدل قبلی است. در کشورمان در مورد داده‌های ملی قانون خوبی به نام قانون دوام داریم؛ اما در مورد داده‌های شخصی یعنی آنچه از من شما در شبکه‌های اجتماعی در حال تولید و توزیع است هنوز لایحه‌اش در دست دولت مانده است.
زیرساخت‌های پردازشی در امر هوش مصنوعی مسئلهٔ بسیار مهمی است که کشور ما منهای بخش دفاعی در این مورد بسیار ضعیف است. امروز دانشگاه‌ها از CPU عبور کرده و به GPU یا به‌اصطلاح GPU FARM رسیده‌اند، در واقع GPU یک زیر ساخت پردازشی است که با کمک آن تحلیل داده‌ها از ۵ یا ۶ ماه به ۵ یا ۶ ساعت کاهش می‌یابد.
حجم زیادی از اطلاعات را دقیق و سریع پردازش می‌کند متأسفانه مجموعه‌های حوزوی در زیرساخت‌های پردازشی فقیر هستند، در آیندهٔ نزدیک مجموعه‌هایی که زیرساخت‌های پردازشی قوی دارند مثل بعضی از شرکت‌های بزرگ در تهران نقش تعیین‌کننده در این امر خواهند داشت و سایر مجموعه‌ها وابسته به آنها خواهند بود.
مسئلهٔ مهم دیگر زبان‌های برنامه‌نویسی است؛ خوراک ماشین، داده است؛ اما برای تعلیم‌وتربیت یک ماشین داده به‌تنهایی کفایت نمی‌کند مدل استنتاج به تعبیری منطق فهم حاکم بر دادهٔ ما دانلودی است؛ یعنی مهندس الگوریتم را دانلود می‌کند اینکه این الگوریتم چقدر به منطق یقینی و برهانی ما همراه است؟ چقدر نسبی است چقدر سوگیری دارد؟ مثل حذف عکس شهید سلیمانی در اینستاگرام یا مثلاً در سال ۱۴۰۳ به گزارش دستگاه‌های امنیتی ۳۰ درصد از آنچه در فضای مجازی کشور رقم خورد فیک نیوزها بودند. یعنی به کمک هوش مصنوعی ۴۰ هزار، ۴۰۰ هزار یا ۴ میلیون نوع از یک توییت در فضای مجازی تکثیرمی شود و جوان و نوجوان ما متأثر از این فضاست.
مقام معظم رهبری در مطالعات و تحقیقات هوش مصنوعی هدف‌گذاری را بین ده کشور برتر بیان نمودند. ما در عرصهٔ کاربردی‌سازی هوش مصنوعی بین رتبهٔ هفتادم تا نودم دنیا هستیم که اصلاً قابل‌قبول نیست، اما رژیم غاصب صهیونیستی در هوش مصنوعی رتبه پنجم دنیاست. اتفاقات اخیر مثل شناسایی و ترور فرماندهان مقاومت ناشی از پیشرفت‌های ژرف در حوزهٔ هوش مصنوعی است.
شهید رئیسی هشت اقدام در حوزهٔ هوش مصنوعی انجام دادند که ماندگار بود از جمله سند ملی هوش مصنوعی، این سند که در دورهٔ ریاست‌جمهوری ایشان سامان گرفت و یک سند قابل‌قبول بود که با تغییر دولت بحث بازنگری در سند مطرح شد. گویا باوجود تذکرات حضرت آقا از تجربهٔ تلخ عقب ماندن در فضای مجازی درس نگرفتیم.
در مسئله هوش مصنوعی چه در سطح ملی چه در حوزه دو جریان داریم:
۱-جریان ابزارگرا که دانشگاهیان حامیانش هستند از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای حل چالش‌های کشور مثل مالیات و پول‌شویی و ازبین‌بردن نارضایتی‌های موجود می‌دانند این جریان بی‌ربط و غلط نیست، اما کاری به ابعاد فلسفی، فقهی، حقوقی ندارند و تلقی شأن از هوش مصنوعی مثل فناوری نانو و بایو است درحالی‌که سطوح فراوانی مثل انسان‌شناسی و هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی دارد.
۲-جریان سایبرنتیک: معتقدند هوش مصنوعی دانشی غربی است و طرح جایگزین معرفی می‌کنند که نتیجه‌اش انفعال است.
این دو نگاه تا حدودی درست هستند؛ اما نگاه مقام معظم رهبری چیز دیگری است. ایشان در سال ۹۸ در دیدار ستاد اعضای علوم‌شناختی به این مسئله اشاره کردند (اشاره به بعد شناختی). ایشان در آبان ۱۴۰۰ در دیدار نخبگان و دانشمندان جوان برای رفع نارضایتی‌ها در محیط‌زیست، خودرو و آب به اهمیت هوش مصنوعی اشاره می‌کنند (مسئله‌محور بودن). در سال ۱۴۰۱ در مراسم ارتحال گفتند ابزار زمان امام (ره) ابزار زمان ما نیست (مسئله ابزاری). ایشان در دیدار هیئت دولت ۶/۶/ ۱۴۰۳ بروید به لایه‌های زیر بنایی و لایه‌های عمیق هوش مصنوعی برسید.

جمع‌بندی
به نظر یکی از لایه‌های زیر بنایی هوش مصنوعی، تبدیل داشته‌ها و توانمندی‌های حوزهٔ علوم‌انسانی –اسلامی به زبان ماشین است. در برنامهٔ هفتم توسعه مکرر به هوشمندسازی اشاره شده است. سؤال آیا این هوش قرار است به‌جای انسان تصمیم بگیرد و پیشنهاد دهد؟ اگر داشته‌هایمان در حوزهٔ اقتصاد هوشمند شد دیگر اقتصاددان حوزوی که اکنون می‌تواند بر لایه‌های حکمرانی معمول تجویز شده از غرب نقد تأثیرگذار داشته باشد؟ در صورت هوشمند شدن دیگر قادر به چنین کاری نخواهد بود. در حکمرانی هوشمندسازی دامنهٔ نفوذ برای نخبگان علوم‌انسانی وجود ندارد. ۳ یا ۴ سال پیشرو مقطع حساسی است اگر نتوانیم داشته‌های خود را در حوزهٔ علوم‌انسانی به الگوریتم تبدیل کنیم الگوریتم‌هایی که سوگیری دارند جایگزین خواهند شد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید امیر سخاوتیان عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی:
هوش مصنوعی چیست؟ در کشور ما وقتی صحبت از هوش مصنوعی می‌شود ذهن‌ها به‌سرعت به سمت ربات و کامپیوتر می‌رود. واژهٔ هوش مصنوعی اولین‌بار در سال ۱۹۵۶ میلادی در کالج دارت موس متولد شد.
هفت دانش دست‌به‌دست هم می‌دهند و این پدیده متولد می‌شود.

۱- فلسفه: سؤالاتی فلسفی مطرح می‌شود که اصلاً ماهیت آگاهی چیست؟ مثلاً چیزی که به‌عنوان ربات می‌سازیم توانایی رسیدن به آگاهی دارد یا نه؟
۲- ریاضیات: تمام داده‌ها به صفر و یک تبدیل می‌شود به یک‌زبان مشترک قابل‌فهم
۳- اقتصاد: جریان سودگرایی در هوش مصنوعی به رسمیت شناخته شده است. سودگرایی ریشه در مباحث اقتصادی دارد اینجا به‌عنوان دانش بنیادین مطرح است، ما ایرانی‌ها دز زمینهٔ الگوریتم سابقه چندین هزار‌ساله داریم؛ ولی خودمان را فراموش کرده‌ایم مهندسی که الگوریتم از اینترنت دانلود می‌کند و ربات خودش را می‌سازد چیز جدیدی خلق نکرده است صرفاً یک کپی اتفاق افتاده است.
۴- علوم اعصاب: الگوبرداری از نورون‌های عصبی در ساخت هوش مصنوعی مثل الگوگیری از پرنده‌ها در ساخت هواپیماست.
۵- روان‌شناسی: بر اساس الگوهای رفتاری انسان بهینه‌سازی صورت می‌گیرد. در فضای سیستم‌عامل ساده کدنویسی است؛ اما در فضای هوشمند بهینه‌سازی است؛ که این دو مورد باهم تفاوت بسیاردارند.
ما ۴ رویکرد در هوش مصنوعی داریم اول آزمون تورینگ؛ در این آزمون چه اتفاقی می‌افتد؟ ۲ اتاق داریم یکی برای بازجو یکی برای بازجو شونده، سیستم و دستگاهی هم داریم بازجو سؤال می‌پرسد و بازجو شونده جواب می‌دهد، بعد از مدتی دستگاه این سؤال‌وجواب را به‌صورت الگو درمی‌آورد و بعداً به‌جای بازجو شونده خود دستگاه جواب می‌دهد و بازجو متوجه نمی‌شود. این آزمون مبتنی بر روان‌شناسی و زبان‌شناسی است. رویکرد دوم شناختی، رویکرد سوم منطقی (رویکرد ارسطویی)، رویکرد چهارم عامل‌های هوشمند مثل همان سارها که دسته‌جمعی پرواز می‌کنند.
۶-مهندسی کامپیوتر: در کشور ما تصور این است که هوش مصنوعی یعنی کامپیوتر، چون نوک فناوری است.
۷-کنترل سایبرنتیک: شناختن نظم سایبری در دنیا خیلی مهم است و بسیاری از تعاریف و تعابیر به کاربرد شده در مورد آن صحیح نیست. مقام معظم رهبری فضای مجازی را رایان سپهر معرفی کردند که بسیار معنی دقیقی است.
نظم سایبری غیر از نظم شیمیایی و ریاضی است در قرن ۲۱ نباید نگاه مکانیکی داشته باشیم، ما نمی‌خواهیم مؤسسه امام خمینی (ره) یک هوش مصنوعی جدید طراحی کند؛ چون غرب قبلاً ساخته است. وقتی تولید محتوای بنیادین انجام گیرد هم‌زمان با یک کار ستادی که مؤسسه می‌تواند از طریق شبکه طرح ولایت با مهندسین زیادی ارتباط بگیرد و سند هوش مصنوعی که در حوزهٔ اخلاق در اروپا مطرح شد در همین مؤسسه مورد نقد و بررسی قرار بگیرد و جایگزینی برای آن مطرح شود. ما باید به‌صورت کنشگر فعال در سطح جامعه جهانی در حوزه کنترل سایبرنتیک ورود کنیم. کار مهم دیگر حرکت به سمت حاکمیت سایبرنتیک است.
به‌صورت خلاصه باید گفت کار مؤسسه امام خمینی (ره) در عرصه هوش مصنوعی تولید ادبیات بنیادین است، بنابراین دست نظام برای ورود در حوزه سایبرنتیک پر خواهد بود؛ اگر می‌خواهیم بر هژمونی غرب در حوزه هوش مصنوعی اثرگذار باشیم اکنون زمان آن است زیرا ۲ یا ۳ سال دیگر بسیار دیر خواهد بود و فرصت‌ها از دست خواهد رفت.