گزارشی از همایش نقد و بررسی لایحه حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب

همایش نقد و بررسی لایحه حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب به همت کارگروه عفاف و حجاب به همت انجمن علمی مطالعات اجتماعی حوزه‌های علمیه در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، آیت الله محمود رجبی در همایش نقد و بررسی لایحه حمایت از خانواده از طریق ترویج فرهنگ عفاف و حجاب گفت: مسئله حجاب و عفاف که از مسائل مهم و اساسی می‌باشد که در رابطه با آن مسائل مختلف فقهی دیگر پیوند می‌خورد. وی افزود: هم خود مسئله حجاب و عفاف باید مورد توجه قرار گیرد و هم باید سایر ابعاد دیگری که با آن مرتبط است مورد توجه قرار گیرد.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: در رابطه با حجاب باید دانست که اولا این واجب الهی یک حکم مسلم شرعی می‌باشد که در همه فرق اسلامی وجود دارد و دلایل متقنی از آیات و روایات درباره آن وجود دارد که اثرات مثبتی در حفظ آن و اثرات منفی در ترک آن مترتب می‌شود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه حجاب موجب رشد جامعه می‌شود ابرازکرد: حجاب که موجب رشد جامعه می‌شود موانع رشد و ترقی جامعه را برمی‌دارد و جامعه‌ای که به این امر مهم توجه دارد در زمینه‌های مختلف دارای رشد می‌شود.

آیت الله رجبی با ذکر این مطلب که طبق آیات شریفه قرآن حجاب و عفاف موجب طهارت جامعه می‌شود، اظهار کرد: غیر از وجوب شرعی این امر باید سازوکارهای عملی شدن حجاب نیز مد نظر قرار داده شود و قوانین، لوایح و کارهای علمی نیز در جهت اجرایی شدن آن مورد توجه قرار داده شود.

وی افزود: حجاب و عفاف و تبعات آن از حیث تاریخی قابل اثبات است و از منظرهای گوناگون قابل اثبات و بررسی است، باید فکر کرد که چرا دشمنان اسلام و انقلاب روی این مسئله سرمایه‌گذاری کرده‌اند؟ چرا در برخی کشورهای مدعی آزادی داشتن حجاب ممنوع است و دختران محجبه در این کشورها به خاطر داشتن حجاب از تحصیل محروم می‌شوند؟

آیت الله رجبی گفت: کشورهایی که مدعی آزادی هستند و حجاب را رعایت نمی‌کنند، از لحاظ فساد بسیار دارای مشکل هستند.

وی با اشاره به اینکه حجاب یک امر اجتماعی است بیان کرد: اگر توجه کنیم به اینکه حجاب یک امر اجتماعی است، اثرات آن در نسل‌های بعدی نیز موثر است و اگر این بی‌حجابی‌ها رواج پیدا کند و به فرهنگ تبدیل شود تغییر آن بسیار مشکل خواهد بود.

رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه باید با مقوله بی‌حجابی با تدبیر و حکمت برخورد شود عنوان کرد: برای ترویج حجاب باید در درجه اول یک احساس خطر جدی از بی‌حجابی در همه به وجود آید، الان با زمان رضاخان بسیار متفاوت است، آن زمان تنها با توسل به اجبار در صدد ترویج بی‌حجابی بودند اما الان دشمن کارهای فرهنگی زیادی در این عرصه انجام داده است.

میزگرد اجتماعی سیاسی

در ادامه این همایش، میزگرد اجتماعی سیاسی با حضور دکتر سید حسین شرف‌الدین برگزار شد که وی مطالب خود را با موضوع بازخوانی جامعه‌شناختی لایحه عفاف و حجاب بیان کرد.

وی افزود: بی‌حجابی یک گناه کبیره و یک ناهنجاری است و به همین دلیل هم عناوین اولیه و هم عناوین ثانویه در آن مطرح است. یعنی بی‌حجابی علاوه بر حرمت دینی یک حرمت سیاسی نیز محسوب می‌شود زیرا چنانچه مشاهده کردیم رفتار مروجان بی‌حجابی در واقع به نمادی علیه نظام اسلامی در باب نافرمانی مدنی مطرح شد.

شرف الدین با بیان این مطلب که شتابزدگی خاصی در این لایحه وجود دارد و آرای نخبگانی حوزه و دانشگاه جذب نشده است، عنوان کرد: مشکل بنیادین فرهنگی ما است. قطعا پیامدهای ثانویه آن بسیار بیشتر از اصل آن است. این مشکلات با بیانیه حل نمی‌شود. قانونی که اجرا نشود با عدم قانون تفاوتی ندارد.

حجت الاسلام والمسلمین نصرالله آقاجانی:

اشکالات لایحه حمایت از خانواده در مقایسه با قانون مصوب ۱۳۸۴

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین آقاجانی در سخنانی بیان کرد: یک سری اشکالات به صورت کلی در خصوص این لایحه مطرح است. یک سری مأموریت‌ها نیز برای سازمان‌های مختلف بیان شده است که باید به آن نیز اشاره کرد.

وی افزود: یکی از اشکلات مهم که در بسیاری از لوایح و طرح‌ها وجود دارد، فقدان یک نظریه فرهنگی است که پشتوانه اینکار باشد. یعنی یک کار به این بزرگی یعنی بحث حمایت از خانواده و حجاب و عفاف نیازمند یک نظریه فرهنگی جامع است که این نظریه پشتوانه کار دوم باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: این لوایح دارای نظریه فرهنگی نیست. قانون‌گذار نمی‌تواند این نظریه را مطرح نکند. در این زمینه نواقص خاصی نیز ایجاد می‌کند که به نظم منطقی این حوزه اشکال وارد می‌کند و برخی اشکالات نیز مطرح می‌شود که زمینه اجتماعی و فاصله زمانی این حوزه نیز مطرح می‌شود.

استاد حوزه بیان کرد: اشکال دوم از اشکال اول متولد می‌شود که در این لایحه مشاهده نمی‌کنیم که نخست یک سیاستگذاری خاصی در این عرصه وجود ندارد. در سیاست‌گذاری‌ها اهداف باید مشخص باشد. یعنی اهداف کوتاه مدت و درازمدت و... باید در این طرح متناسب سازی شود. این عناصر در صحنه قانون‌گذاری وارد نمی‌شود. فرایند قانون‌گذاری باید از یک نقطه تغییر نگرش‌ها و نوع نگاه به مسئله عفاف و حجاب و موانع باید آغاز شود.

وی گفت: در ادامه فرایندهای اجرایی و مجازات‌های سنگین مطرح شده است که به نظر می‌آید که در این حوزه کار نشده است. این شدت عمل و کثرت کارها مشکلات خاصی را ایجاد می‌کند.

وی اظهارکرد: در این لایحه آمده است که وزارت بهداشت امکاناتی دارد که باید در این حوزه فعالیت‌هایی را انجام دهد، ولی در خصوص دانشگاه این مطالب را بیان نکرده است. در برخی از سازمان‌ها و نیروها و برخی مراکز نیز این موارد بیان نشده است.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: در خصوص وزارت‌خانه‌های فرهنگی نیز ملاحظاتی وجود دارد. در قانون قبلی ۲۱ وظیفه و در قانون جدید این وظایف به ۲ وظیفه تقلیل یافته است. در قانون قبلی وظایف به شکل شفاف بیان شده است ولی این تصریح در این قانون وجود ندارد. وظیفه‌های اثباتی برای وزارت‌خانه مهمی مثل ارشاد بیان نشده است. اول باید رویکرد اثباتی داشته باشیم ولی این مسئله رعایت نشده است. تنظیم نظام جامع رتبه‌بندی محصولات فرهنگی در حد کلی بیان شده است.

وی اظهار کرد: در بحث مجازات‌ها برای هنرمندان قوانین خاصی وضع شده است ولی در بحث اجرا برای نهادی مثل ارشاد موارد خاصی بیان نشده است. نکته دیگر اینکه در خصوص وظایف صدا و سیما در قانون قبلی ۳۱ وظیفه وجود داشت ولی در حال حاضر به ۱۳ وظیفه تقلیل یافته است. در قانون قبلی صدا و سیما باید به فلسفه و کار تبیینی می‌پرداخت.

وی گفت: مشکل این بود که دولت‌ها نمی‌خواستند این قانون را اجرا کنند. اگر کسی نخواهد این قانون را اجرا کند قطعا قانونی اجرا نخواهد شد. رسانه ملی باید در این زمینه ورود کند ولی وظایف به خوبی مشخص نشده است. حتی در عنوان طرحی با عنوان حمایت از خانواده در این حوزه نیز وظیفه صدا و سیما وجود ندارد.

استاد حوزه بیان کرد: رویکرد تهاجمی رسانه ملی در حوزه بدحجابی نیز در قانون گذشته وجود دارد. در قضایای اخیر مقام معظم رهبری بیان کردند که اگر خانم‌ها بدانند که در این قضایا دست پنهان دشمن وجود دارد قطعا متوجه می‌شوند. حال نقش صدا و سیما در این حوزه چرا مشخص نشده است؟ رویکرد سلبی در این لایحه خوب است ولی در حوزه رویکرد ایجابی کار خوبی انجام نشده است. این وجود باید در لایحه جبران شود.

وی گفت: مهم‌ترین مخاطب این لایحه رسانه ملی است. فراهم کردن اقناع در جامعه بسیار مهم است. اینکه یک لایحه با مجازات و جرم انگاری انجام شده است به دلیل حمله سریع دشمن است. کمبود این جریان، بحث اقناع است. ولی باید با برخورد اولیه برخوردار باشد. اگر رسانه‌ها در این حوزه اقناع حداکثری را دنبال کنند فشارهایی که تصور می‌شود را کم خواهد کرد.

حجت الاسلام و المسلمین آقاجانی افزود: نقد جدی این لایحه در خصوص مجازات‌ها است. مفاهیم بدپوششی و برهنگی و کشف حجاب از نظر شرعی یکی است، ولی در شدت، تفاوت دارند. کشف حجاب با برداشتن روسری از سر صورت می‌گیرد ولی هرچه بیشتر هم باشد همان کشف حجاب است. حالا اگر بیشتر شود تعزیر نیز باید بیشتر شود. لیکن یک مقدار در بحث اثبات دچار مشکل می‌شویم. در بحث مصادیق قطعا نهاد تصمیم‌گیر را با مشکل مواجه می‌کند.

وی گفت: مشکل دیگر در خصوص رفتارهایی است که باعث اشاعه بدحجابی می‌شود. سؤال این است که رفتار مروج از کجا آمده است؟ حال چه کسی این عنوان را بیان کرده است؟ عمل معنای اجتماعی دارد ولی ترویج کننده را به چه کسی می‌گوییم؟ کشف حجاب مروج و غیرمروج چه معنایی دارد و چگونه می‌توان آن را تمییز داد.

وی اظهارکرد: بحث تکرار هم یک بحث مهم است. اگر در محیط دانشگاهی شخصی تا سه بار یک امر را تکرار کنند مرتبط به امور نظارتی دانشگاه‌هاست. اگر بیشتر باشد به نهادهای بیرونی معرفی می‌شود. حال تکرار چه معنی دارد و چگونه این محاسبه انجام و اعمال می‌شود مشخص نیست.

حجت الاسلام و المسلمین ابراهیم عباسپور:

عرفی سازی ناهنجاری

در ادامه این نشست نیز حجت الاسلام والمسلمین عباسپور به ارائه بحث پرداخت.

وی با ذکر این مطلب که جامعه درگیر بحران‌های جنسی و رویکردهای مختلف است که پس از اغتشاشات سال گذشته آثار اجتماعی و سیاسی خود را برای جامعه رقم زده است، بیان کرد: بحث پوشش و عفاف حد «یقفی» ندارد زیرا همین امروز نیز در یک سال اخیر برداشت حجاب یک حوزه نیز بسنده نکرده‌اند. یعنی مشخص نیست که این بی‌حجابی تا کجا ادامه خواهد داشت.

این استاد حوزه و دانشگاه گفت: بدنه جامعه ایران دارای یک طیف خاص است و این طیف نیز همیشه از حاکمیت ونظام و اجتماع و انقلاب دفاع کرده‌اند و این مسئله در دنیا منحصر به فرد است. قطعا اگر یک جامعه غربی درگیر یکی از این بحران‌ها باشد دچار مشکل می‌شود ولی جامعه ما به مشکل خاصی برنخورد.

وی افزود: طیف مذهبی همیشه مدافع است ولی در این طیف در چنین شرایطی نگران وضع موجود است. چشم آنها به این امر روشن بود که محیط عفیفانه‌ای در کشور وجود دارد که این مسئله نیز مورد سؤال است. جبهه معارض نیز این مسئله را می‌داند و گفته‌اند که اگر طیف متوسط پایین جامعه انقلاب کرده‌اند، همین گروه را نیز باید برای انقلاب تحریک کنیم.

استاد حوزه بیان کرد: حاکمیت ناگریز به انتخاب است که یا باید آزادی پوشش را رسمیت ببخشد یا حجاب با عنصر دخالتی دولت را ببینیم که هر دو به ناآرامی می‌انجامد. حاکمیت نیز مجبور است برای حل این بحران‌ها و هم اهمیت بحث امر به معروف و نهی از منکر، روابط را به صورت حاکمیتی تنظیم کند. این امر در شرایط کنونی به لایحه عفاف و حجاب منجر شده است که دولت و حاکمیت دو هدف اصلی دارند.

وی افزود: هدف اول جلب رضایت طیف مذهبی و هدف دوم نیز ریل‌گذاری در حوزه‌های اجتماعی است. بحث الزامات لایحه شامل فرهنگ‌سازی و اقناع عمومی، بسترسازی نظام‌های اجتماعی، احترام به مطالبات عمومی و طمع‌ورزی‌های حکمرانی، تغییرات اساسی در نظامات نهادها و سازمان‌ها و روابط بین آنها و... است. در این ساختار خاص آموزش و پرورش با این وضعیت کار خاصی نمی‌توان انجام داد و اگر بخواهیم کار دقیقی انجام دهیم باید این ساختار را تغییر دهیم.

وی گفت: یکی از نقاط قوت این لایحه استفاده از کارشناسان و همه وزارت‌خانه‌های دخیل بوده است. چون مراکز مختلفی درگیر آن است.

وی افزود: یکی از نقاط ضعف این لایحه، زمان نامناسب اجرای آن است که شاید باعث ایجاد تنش‌ها در سالگرد اغتشاشات است. مردم منتظر هستند که دولت در حوزه اقتصادی کار مشخصی انجام دهد زیرا همین مسئله باعث نارضایتی مردم می‌شود. عدم اقناع نخبگانی از مهم‌ترین مشکلات این مطرح است. سومین رویکرد، غلبه رویکرد حقوقی به رویکرد فرهنگی و پیشگیرانه است. در آیات و روایات ما پیشگیری تقدم دارد ولی در این جا تقدم خاصی انجام شده است.

حجت الاسلام و المسلمین عباسپور ادامه داد: عدم توجه به الزام نهادی از دیگر اشکالات این حوزه است. ابهام در مفاهیم مواجهه‌ها نیز از دیگر مشکلات این طرح است. گویا وجه عرفی این لایحه به بحث شرعی آن می‌چربد. شاید عرف سال بعد بی‌بندوباری را یک عنصر دیگر می‌داند.

وی گفت: نقطه ضعف جدی این طرح، عدم متولی واحد این طرح است. تا کنون متولی واحد فرهنگی در این عرصه وجود نداشته است که به نتیجه نرسیدیم. در ایام محرم در تبلیغ زندان حضور داشتم. یک نفر که زندانی می‌شود شاید ده نفر را از نظر فرهنگی و اقتصادی درگیر می‌کند. وقتی در این جایگاه قرار می‌گیریم می‌گوییم ای کاش می‌شد کاری کرد که فرد در آنجا قرار نگیرد. بسیاری از افراد در زندان از یک ورزشکار به یک معتاد مبدل شدند.

حجت الاسلام و المسلمین عباسپور یادآور شد: اگر بتوان کاری کرد در بحث محدودیت‌هاست که حاکمیت باید به بحث محدودیت‌ها نگاه کند ولی در بحث ارتقای منزلت اجتماعی عفیفه‌ها هیچ توجهی به این جایگاه نشده است.

وی گفت: در بحث جذب و گزینش هم این عنصر بسیار مهم است، ولی در حوزه برخی از سازمان مشکل داریم. یعنی ممکن است یک مکشفه در موقع گزینش و در زمانی که تحقیقات انجام شود رویکرد حجابی کاملا تصنعی دارد ولی پس از آن دوباره به حال قبل برمی‌گردد.

مدرس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) بیان کرد: حاکم باید به مسئله حجاب ورود کند زیرا اگر در حوزه تقنین و اجرا در این حوزه ورودی انجام نشود جامعه دچار آسیب می‌شود زیرا هم جامعه متشرعان به حاکمیت اعتراض می‌کنند و یا اینکه قطعا اگر مردم به شکل خودسرانه در این بحث ورود کنند ممکن است افراط و تفریط‌هایی انجام شود و جامعه دچار مشکل شود.

وی اظهار کرد: معتقد هستیم که طولانی شدن فرجه عدم دخالت حاکمیت ممکن است باعث تکثیر بدپوششی شود و اهمال نهادهای مسئول موجب تشدید و تکرار این موضوع می‌شود. زمان برخورد با هنجارشکنی اگر طولانی شود به یک امر رایج مبدل می‌شود.

وی گفت: حاکمیت نباید به صرف این ابزارها تکیه کند بلکه باید به اقناع‌سازی و اصلاح سبک زندگی و تقویت ارزش‌های دینی و اخلاقی اقدامات جدی را صورت دهد. بدون این زمینه این اقدامات نتیجه‌ای ندارد.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: در خصوص نقد این لایحه نیز مطالبی مطرح است. یکی از نقدها این است که از اهداف کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت منظور سخنی به میان نیامده است. یعنی آیا هدف برگرداندن جامعه به ما قبل شهریور سال گذشته است یا اصلاح فرهنگ عفاف و حجاب؟ اگر این لایحه موقت است باید این عنصر را توضیح دهد.

شرف الدین یادآور شد: انتظار این بود که مفاهیم اصلی از جمله بی‌عفتی و بی‌حجابی و اعمال خلاف عفت عمومی و ترویج فساد و... کاملا توضیح داده می‌شد. این مسئله ابهامات را بالا می‌برد.

وی افرود: نکته دیگر آنکه در برخی موارد این لایحه ایهام می‌کند که بدحجابی و برهنگی به یک رفتار عرفی تنزل یافته است یعنی بین عرف و شرع در این لایحه ایهام‌های زیادی وجود دارد، ولی با اینکه تصور می‌شود که محور، بحث شرع است ولی در برخی امور عرف را کاملا بیان کرده است. مسئله عرف دارای احتمالات بسیاری از جمله عرف متشرعان یا عرف عام است که هر کدام دارای ویژگی‌های خاصی می‌باشد.

این محقق گفت: نکته بعدی در این لایحه نظارت‌ها و کنترل‌های حاکمیتی بر نظارت‌های فرهنگی اجتماعی بر مقابله با این پدیده پیشی گرفته است. همچنین به جای رویکردهای مشاوره‌ای و اقناعی و تربیتی و تشویقی و ترغیبی بیشتر به سمت رویکردهای توبیخی و انضباطی و تحکمی رفته است به نظر نمی‌آید که با یک مقوله فرهنگی این‌گونه رفتار جواب بدهد.

وی با ذکر این مطلب که در این لایحه به نفش شهروندان توجه کافی مبذول نشده است بیان کرد: زیرا روح این لایحه به آمران واقعی کم توجهی شده است. در این لایحه به نهاد خانواده به عنوان کانون نظم و شکل‌گیری اعضا توجه کافی نشده است.

شرف الدین گفت: مسئله بعدی آنکه لایحه کنونی برای پذیرش جامعه کاملا نیاز به فرصت است و قطعا اجرای یکباره آن فضای کشور را امنیتی و پلیسی می‌کند. مسئله دیگر آنکه جرم انگاری رفتار اکثریت خانم‌ها نیز محتمل است. اگر الگوی معیار شرعی باشد قطعا بسیاری از خانم ها مشمول جرم انگاری این لایحه خواهد بود.

وی اظهارکرد: طراحان لایحه تصور کرده‌اند که هرچه اقتصاد جرم بیشتر باشد قطعا نتیجه بهتری دارد که این مسئله کاملا غلط است. این مسئله شاید هراسی ایجاد کند ولی قطعا اثر خاصی برای خیلی از مردم ندارد. ولی اگر دائم مردم را در استرس نگه داریم در این وضعیت اقتصادی نقش مخربی روی روان مردم دارد.

استاد دانشگاه و حوزه بیان کرد: مبنای مجازات تعیین شده مشخص نیست. مسئله دیگر تحمیل هزینه‌های سنگین برای کشور است که قطعا هزینه‌های گسترده‌ای برای همه کشور خواهد داشت زیرا این مسئله نیازمند تجهیزات و نیروهای گسترده‌ای است.

وی کثرت متولیان اجرای این طرح را یکی از مشکلات اصلی این طرح دانست و گفت: آنگونه که در این طرح آمده است، ۱۳ وزارت‌خانه و ۴۰ نهاد در این مسئله مشارکت دارند که قطعا با تجربیات گذشته مشخص شده است که اگر این همه نهاد متولی باشند قطعا کاری انجام نمی‌شود. در وزارت کشور قرار است یک ستادی ایجاد شود که قطعا تمکین خاصی انجام نمی‌شود.

وی بیان کرد: مردم شاید به دلیل ترس از جریمه سنگین همراهی کنند ولی سازمان‌های دیگر شاید این کار را انجام ندهند. اگر قرار است سازمان‌ها خوداظهاری کنند قطعا هیچ سازمانی بدگویی از خود نخواهد کرد.

شرف الدین گفت: نکته دیگر اینکه تخلفات محتمل مجریان به میان می‌رود. در این لایحه امکان اخاذی عده‌ای برای کم‌حجابان وجود دارد با توجه به تجربیات پیشین قطعا برای اجرای این لایحه با مشکلات خاصی مواجه خواهیم بود. ما با پیچیدگی‌های گسترده‌ای مواجه هستیم و قطعا هزارلایگی اجتماعی باعث گستردگی سختی کار در این حوزه می‌شود.

وی افزود: نکته دیگر آنکه این قانون مردانه نوشته است. زیرا گروه هدف خانم‌ها هستند ولی مشخص نیست که خانم‌ها کجای این جریان هستند؟ امکان اجرایی نداشتن این لایحه آن است که این لایحه به صحن علنی نمی‌رود و شورای نگهبان نیز نظری نمی‌دهد و قطعا با یک اجرای موقتی از بین می‌رود. مگر سبک زندگی با بیانه اصلاح می‌شود؟

کانال روابط عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) را در پیام‌رسان‌های ایتا، سروش، بله و روبیکا دنبال فرمایید:
 ایتا
 https://eitaa.com/iki_ac_ir
 سروش
 https://splus.ir/iki_ac_ir
 بله
 https://ble.ir/iki_ac_ir
 روبیکا
 https://rubika.ir/iki_ac_ir