كرسی ترویجی كرامت انسانی در ادیان ابراهیمی و نقش آن در اسلامی‌سازی علوم از منظر علامه مصباح یزدی(ره)

1400/11/12 اخبار ravabet2

گروه علمی «ادیان» مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با همکاری دبیرخانه حمایت از کرسی‌ها برگزار می‌کند

موضوع: كرامت انسانی در ادیان ابراهیمی و نقش آن در اسلامی‌سازی علوم از منظر علامه مصباح یزدی(ره)

ارائه‌کننده: حجت الاسلام و المسلمین آقای جواد باغبانی

ناقد: حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر اكبر حسینی قلعه‌بهمن

مدیر کرسی: حجت الاسلام و المسلمین آقای دكتر رضا قزی

 

شنبه  16 بهمن‌ماه 1400    ساعت  16

 

درگاه مجازی شرکت در کرسی علمی

iki.ac.ir/su/?u=1

ورود اعضای پورتال:

http://person.iki.ac.ir/Manage/OnlineMeeting/OnlineMeeting.aspx

 

چکیده

بررسی انسان، بعد یا ابعادی از وجود او یا گروه خاصی از انسان‌ها «انسان‌شناسی» نامیده می‌شود.[1] انسان‌شناسی در معارف اسلامی با انسان‌شناسی معروف «Anthropology» کمی متفاوت است. انسان‌شناسی در معارف اسلامی بیشتر به مباحثی مانند کرامت، خلیفةاللهی و جبر و اختیار انسان و انسان‌شناسی در فرهنگ غربی به مباحثی مربوط به آفرینش انسان می‌پردازد. البته در فرهنگ اسلامی از آفرینش انسان نیز سخن گفته‌شده است.

هدف: یکی از اهداف این نوشتار پرداختن به یکی از مسائل موضوع انسان‌شناسی یعنی کرامت انسانی از نگاه ادیان ابراهیمی یهودیت، مسیحیت و اسلام و نقش آن در اسلامی‌سازی علوم از منظر مرحوم علامه مصباح یزدی است. به گفته آن عالم فرزانه انسان‌شناسی آن‌قدر اهمیت دارد که با سه اصل اعتقادی توحید،[2] نبوت[3] و معاد پیوند خورده است. تنخ یهودیان از خلیفه بودن انسان برای خدا هیچ سخن آشکاری ندارد و هدف از خلقت او را فقط کار کردن در باغ عدن و محافظت از آن می‌داند.[4] این کتاب بر آفرینش انسان به‌صورت خدا گواهی می‌دهد،[5] اما مقام او را پایین‌تر از فرشتگان می‌داند.[6]

عهد جدید مسیحیان انسان را مخلوقی ضعیف می‌داند که عمرش مانند مه صبحگاهی است که یک‌لحظه می‌توان آن را دید و لحظه دیگر محو و ناپدید می‌شود.[7] این کتاب انسان را معبد خدا می‌داند، اما هنگامی‌که به گناه آلوده شود، آن معبد را خراب می‌کند.[8] قرآن در کنار خلقت جسمانی انسان از دمیدن روح خدا در او نیز سخن گفته[9] و از آن تعبیر به آفرینش دیگر کرده است.[10] این کتاب انسان را جانشین خدا معرفی می‌کند و درباره او تعبیر خلیفه خدا به کار می‌برد.[11] آیات این کتاب مبین درباره منزلت و کرامت انسان به سه دسته تقسیم می‌شوند: الف. برخی آیات در مقام تکریم عمومی انسان هستند.[12] این‌گونه آیات ناظر به برتری تکوینی انسان و برخورداری او از یک سلسله نعمت‌هایی است که خدا به او عطا کرده و به موجودات دیگر نداده است. ب. برخی آیات در مقام مذمت عمومی انسان هستند.[13] این آیات نیز ناظر به جنبه تکوینی انسان و در مقام مقایسه او با موجوداتی مانند فرشتگان است که این ضعف‌ها را ندارند. ج. برخی آیات از یک‌سو بر آفرینش انسان در نیکوترین اعتدال و از سوی دیگر بر سقوط وی به پست‌ترین مقام‌ها تأکید کرده است.[14]

روش پژوهش: نوشتار پیش رو در رسیدن به هدف یادشده بیشتر متن محور بوده و به‌جای استفاده از دیدگاه‌های مفسرین و متکلمان به آیات قرآن کریم و فقرات عهدین توجه داشته است.

نتیجه‌گیری: جمع بین آیات قرآن می‌فهماند که دیدگاه قرآن کریم درباره نوع انسان این است که او در احسن تقویم آفریده شده است، اما به‌واسطه نافرمانی و گناهانش فروترین فروتران شد. از نگاه قرآن عموم انسان‌ها در زیانکاری‌اند، مگر کسانی که ایمان آورند، عمل صالح انجام دهند و به حق و صبر توصیه کنند.[15] عهدین آشکارا دراین‌باره سخنی نگفته است.

مرحوم علامه مصباح یزدی همه احکام اجتماعی اسلام از قبیل حقوق، اقتصاد، سیاست و امثال آن‌ها را با شناخت انسان مرتبط می‌داند و معتقد است تا انسان درست شناخته نشود، نیازها و روابط او مشخص نمی‌شود و احکامی که باید برای چنین موجودی وضع شود تا با عمل به آن‌ها به کمال و سعادت دست یابد، معین نمی‌شود.[16] در مکاتب حقوقی غربی هدف نهایی نظام حقوقی سعادت اجتماعی است. به تعبیر دیگر در نظام‌های حقوقی سکولار سعادت اجتماعی هدف غایی است. اما در نظام‌های حقوقی الهی سعادت اجتماعی ابزاری برای سعادت ابدی در حیات اخروی است. با این نگاه هدف انسان باید کمال و قرب او به خداوند باشد. به نظر می‌رسد همه رشته‌های علوم انسانی باید در جهات دستیابی کمال و سعادت انسان گام بردارند و مواد آموزشی و پژوهشی خود را به این جهت سوق دهند.

واژگان کلیدی: ادیان ابراهیمی، علامه مصباح یزدی، کرامت انسانی، اسلامی سازی علوم

[1]. محمدتقی مصباح یزدی، انسان‌شناسی در قرآن، ص 22.

[2]. فصلت/53 و حشر/19.

[3]. مؤمنون/ 24 و 32-34.

[4]. پیدایش 2: 15.

[5]. پیدایش 1: 27

[6]. مزامیر 8: 4-5.

[7]. رساله یعقوب 4: 13-15.

[8]. رساله اول به قرنتیان 3: 16-17.

[9]. حجر/28-29، ص/71-72، سجده/7-9.

[10]. مؤمنون/14.

[11]. بقره/30.

[12]. اسراء/70؛ بقره/31-32، لقمان/20، اسراء/70، سجده/9، مائده/32.

[13]. آبراهیم/34؛ احزاب/72، نساء/28، انبیاء/37، معارج/19-21، مرسلات/20.

[14]. تین/4-5.

[15]. عصر/2-3.

[16]. محمدتقی مصباح یزدی، معارف قرآن: خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی (مشکات)، ص 319.

کانال روابط عمومی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) را در پیام‌رسان‌های ایتا، سروش، بله و روبیکا دنبال فرمایید:
 ایتا
 https://eitaa.com/iki_ac_ir
 سروش
 https://splus.ir/iki_ac_ir
 بله
 https://ble.ir/iki_ac_ir
 روبیکا
 https://rubika.ir/iki_ac_ir